صد و یک سالگی کشتار ارمنیان به دست ترکان عثمانی
کورش زعیم
تاریخچه مهاجرت ترکان به خاورمیانه
ترکان مردمانی بودند که در شمال آسیای میانه در حد فاصل مرزهای سینکیانگ مغولستان و قزاقستان زندگی میکردند و همانند پسرعموهای مغولشان در اسب سواری و تیراندازی ماهر بودند. ترکان مردمی جنگجو و بی اندازه وفادار به طایفه خود بودند. در سده هشتم میلادی، اسلام تا آمودریا گسترش یافته بود و ترکها با دین اسلام آشنا شدند و بسیاری به آن گرویدند. طایفه هایی از آنها در اواخر حکومت سلجوقیان به آناتولی کوچ کردند، گروهی هم به خدمت خلیفه عباسیان درآمدند. در اواسط سده نهم، ترکان در دربار خلیفه عباسی به قدرت یافتند و در سده یازدهم به اوج قدرت رسیدند. در ۱٠۷۲م که سلجوقیان بر امپراتوری بیزانس (روم خاوری) پیروز شدند، آناتولی در برابر نفوذ ترکان گشوده شد.
هلاکوخان مغول وقتی بخش شمالی رودخانه های دجله و فرات را تصرف کرد، ترکان را به باختر آناتولی راند. در ۱۲۵۸م، بغداد به دست هلاکوخان فتح شد و سپاهیان او بیش از یک میلیون مردم آن شهر را قتل عام و شهر را بکلی ویران کردند. مغولان سرانجام در نبرد عین جالوت که در ۱۲٦۱م، در نزدیکی اورشلیم میان هلاکوخان و سپاهیان مصر و دیگر کشورهای اسلامی که از پیشرفت مغولان وحشت زده شده بودند درگرفت شکست سختی خوردند و گریختند.
با شکست مغولان در عین جالوت، ترکان در منطقه کوچک خود در غرب آناتولی قدرت گرفتند و با سلجوقیان متحد و کم کم جانشین آنها شدند. رهبر آنها عثمان اول پسر „ارطغرل“ بود. یکی از پادشاهان ترکان به نام سلطان محمد دوم در ۱٤۵۳م، کنستانتیناپولیس را فتح و به امپراتوری روم خاوری پایان داد و به „فاتح“ معروف شد و نام شهر را „اسلام پولیس“ یا اسلامبول گذاشت. این سلطان سلیم نوه سلطان محمد فاتح بود که در ۱۵۱٤م به ایران حمله کرد و در جنگ چالدران شاه اسماعیل یکم را شکست داد و غرب ایران (کردستان و عراق و آذربایجان) را تصرف کرد. در جنگهای بعدی آذربایجان پس گرفته شد.
تاریخچه ارمنیان در امپراتوری عثمانی
از سال ۱۴۵۳ میلادی که ترکان عثمانی به فرماندهی محمد دوم با گشودن شهر اسلامبول را به نام اسلام امپراتوری بیزانس را سرنگون کردند و امپراتوری ترکان مهاجر در آسیای کوچک پایه گذاری شد، به حذف شهروندان مسیحی با قتل عام آنان پرداختند. عثمانی ها در طول سدها سال وجودشان پیوسته در جنگ بودند. آنها برای تصرف اروپا تا شهر وین پیشروی کردند، تا سرانجام اروپاییان در یک جبهه متحد در سال ۱٦۸٣م آنها را شکست دادند و به تدریج عقب راندند. ولی جنایتهای هولناک آنها در اروپای خاوری هنوز از یاد مردم آنجا نرفته، چنانکه پس از فروپاشی یوگوسلاوری انتقام جویی وحشیانه صربها علیه مسلمانان را برانگیخت. ارمنیان هم در نخستین فرصت برای تلافی در قره باغ به قتل عام ترکان مسلمان پرداختند. ترکان عثمانی بارها به ایران حمله کردند و هرچند در طی جنگهای متعدد در برابر صفویان به جایی نرسیدند، ولی جنایتهای وحشیانه آنها از خوی تا تبریز، بویژه در مورد مسیحیان ایران، و مناره سازی از سرهای بریده ایرانیان در تاریخ ایران فراموش نشدنی است که از سده های نخستین تسلط عرب بر ایران تا آن زمان پیشینه نداشته است. خشونتهای خارق العاده دولت عثمانی و از هم گسیختگی مدیریتی در امپراتوری عثمانی، آن را به „مرد بیمار اروپا“ معروف کرده بود.
در اوایل سده نوزدهم، جمعیت اسلامبول حدود یک میلیون تن شامل پانسد هزار ترک تبار، چهارسد هزار ارمنی و یونانی و سد هزار اروپایی بود. ارمنیان تنها شهروندانی بودند که بدلیل آشنایی کامل به زبان تُرکی، افزون بر تاثیر اقتصادی بعلت برخورداری از دانش بالا، در حکومت نقش داشتند. امور مالی و خزانه دربار همیشه در دست ارمنیان بود. امور مالی را کسانی چون امیر هوانس چلبی و امیر مگردیچ جزایریان اداره می کردند و خزانه و ضرب سکه در دست امیر هاروتون پزچیان بود که خدمات بسیار زیاد و چشمگیری به جامعه عثمانی کرد. دانشکدهٔ پزشکی سلطنتی توسط ارمنیان ایجاد و اداره میشد و استادان برجسته آن نیکوغوس روسینیان، آندرانیک بیک کوچینیان و استپان پاشا اصلانیان بودند. ارمنیان در کشاورزی، صنعت، صنایع دستی، آموزش و تکنولوژی در کشور عثمانی پیشرو بودند. با وجود اینکه دولت عثمانی از وابستگی به ارمنیان نفرت داشت، ولی در کنار هر وزیر یک ارمنی کاردان گماشته شده بود، و گابریل نورادونکیان در ۱۹٠۸ وزیر بازگانی و در ۱۹۱۲ ( سلطنت محمد پنجم) وزیر امور خارجه، و در زمان سلطنت احمد مختار پاشا و محمدکمال پاشا نخست وزیر شد. (ر.ج. رومل، هولوکاست در چشم انداز تطبیقی تاریخی،۱۹۹۸) و (هاسمیک استپانیان، نقش ارمنیان در امپراتوری عثمانی، ۲٠۱۲).
سلطان عبدالحمید در سال ۱۸۷٦م به قدرت رسید و دو سال بعد قانون اساسی را معلق نمود، و در دهه های واپسین سده نوزدهم، برای نشان دادن قدرت دولت مرکزی و زهر چشم گرفتن از مخالفان، ستمگری و خشونت را بویژه علیه شهروندان ارمنی که در بخش باختری کشور که ارمنستان باختری خوانده می شد، با این تصمیم که آنجا را از باشندگان بومی ارمنی تهی سازد شدت گرفت. ترفند عبدالحمید این بود که با بستن مالیاتهای سنگین و خشونت در وصول آن، ارمنیان را وادار به مهاجرت می کرد، سپس چرکس ها و دیگر عشایر آن منطقه را وادار به حمله به ارمنیان باقیمانده و غارت خانه های آنان و کشتن آنان می کرد که کوچ اجباری از ترس جانشان را باعث می شد. (ژان ماری کارزو، ارمنستات ۱۹۱۵). این رفتار بسیار مشابه رفتار رجب طیب اردوغان بود که انتخابات دموکراتیک سال گذشته را ملغی اعلام کرد و با حمله به شهروندان کرد و زندانی کردن بیش از دویست روزنامه نگار و منتقد، در صدد ریاستی کردن ریاست جمهوری خودش برآمد.
از ۱۸۷۸ تا ۱۸۹٤، دهها هزار ارمنی بعلت احساس ناامنی در امپراتوری عثمانی و از ترس جانشان به ایران، قفقاز جنوبی و امریکا مهاجرت کردند؛ ولی بیشینه ارمنیان آناتولی خاوری که بخشی از سرزمین کهن ارمنستان بوده که به تصرف عثمانیان درآمده بود، به این پندار که مهاجرت اجباری نقشه راهبردی عثمانی است، برای دفاع از سرزمین و فرهنگ و ملیتشان در کشور ماندند. در ژوئن ۱۸۹٠، پلیس عثمانی با ادعایی دروغ که در کلیسای حواری ارمنی ارزروم اسلحه انبار کرده اند، به کلیسا یورش برد. نمازگزاران که از حتک حرمت کلیسا به خشم آمده بودند به رهبری هاروتون پاسدارماجیان در صدد جلوگیری از ورود نیروهای مسلح برآمدند. نیروهای پلیس با ناشیگری و خشونتی که ویژه ماموران ترک بود، همه را در جا تیرباران کردند که در نتیجه ۲٠ تن کشته و ٣٠٠ تن زخمی شدند. در بازرسی کلیسا هیج اسلحه یا باروتی یافت نشد. (ویکتور برار، مجله پاریس، ۱۵ دسامبر ۱۸۹٦). اینگونه حمله ها بارها در دوران رجب طیب اردوغان علیه کࣳردان رخ داده است.
در سال ۱۸۹۹م، سلطان عبدالحمید درباره شهروندان ارمنی گفته بود، „در آناتولی تنها ما باید باقی بمانیم.خدا را شکر که که توانستیم این آخرین پناهگاه را برای برادران مسلمان خود که از همه سو رانده شده اند حفظ کنیم.“ دکتر ناظم عضو کمیته مرکزی حزب اتحاد و ترقی گفته بود که، „بگذار عناصر غیر ترک از هر ملیت و دینی که هستند، نابود شوند. این کشور را باید از عناصر غیرترک پاک کرد.“ تورک گوجو، عضو پان ترکیسم، هدف ناسیونالیست ترک را اینگونه ترسیم کرد: „قدرت ترک برای هر کاری کافیست. همه دنیا را از سیل خروشان خود خواهد پوشاند. همه مردم را به کرنش واخواهد داشت و هیچ شمشیری را نشکسته و هیچ دژی را فتح نشده باقی نخواهد گذاشت. نگهبان قدرت تورک، پاسدار آتشدان تورک، مدافع میهن تورک پیش قراولان „توران“ خواهند بود. مشت آهنین تورک بار دیگر زمام جهان را در دست خواهد گرفت، و جهان بار دیگر در برابر قدرت آنها به خود خواهد لرزید.“ این سیاست مشابه سیاست اخیر رجب طیب اردوغان است که شهروندان کࣳرد را تروریست مینامد و به نسل کشی سیستماتیک کࣳردان آناتولی می پردازد.
گروهی از افسران جوان ناراضی از حکومت سلطان عبدالحمید که کشور عثمانی را به انحطاط و عقب افتادگی و فقر کشانده بود، و به „جنبش ترکان جوان“ معروف شد، به تشکیل سازمانهای زیرزمینی برای مبارزه با عبدالحمید پرداختند. عبدالحمید در سال ۱۹٠۸م از ترس سقوط حکومتش، قانون اساسی را دوباره برقرار کرد و اجازه فعالیت سیاسی را به اصلاح طلبان و حتا سازمانهای سیاسی ارمنی داد. ولی دیر شده بود. در برابر اقدام دربار عبدالحمید برای سرکوب انقلابی که براه افتاده بود، ترکان جوان توانستند پشتیبانی مردم را بدست بیاورند و سرانجام با کمک جامعه ارمنی و با آرنگ „اتحاد و اخوت“ عبدالحمید را در ۱۹٠۹م خلع و دولت جدیدی را تشکیل دادند. کمک سازمانهای سیاسی ارمنیان به ترکان جوان بسیار مهم و سرنوشت ساز بود، ولی ترکان پس از تشکیل دولتشان همه قولها و شعارهای فریبنده خود را فراموش کردند و نه تنها گامی در راستای همبستگی و بهبود وضع مردم و بویژه سختگیری و خشونت علیه ارمنیان بر نداشتند که معلوم شد، منظورشان از همبستگی و برادری فقط در میان ترکان و تشکیل یک دولت انحصاری ترک با حذف همه ساکنان غیرترک بوده است. آنها بهیچوجه حتا آماده گفتگو با باشندگان غیرترک نبودند. دولت نوین بیدرنگ پس از رسیدن به قدرت، سرکوب هرگونه اعتراض مردمی را با خشونتی که بدتر از سلطان عبدالحمید بود آغاز نمود. رفتار کنونی آقای اردوغان شباهت زیادی به آن دوره دارد.
در ۱۹۱۲، ترکان جوان در حزبی به نام „اتحاد و ترقی“ حکومت را بدست گرفتند، و برای جبران خفت از دست دادن همه سرزمینهایی که در طول سده ها تصرف کرده بودند، سیاست گسترش مرزی با کاربرد نژادپرستی پان ترکیستی را در پیش گرفتند و روی خود را بسوی آنچه در تصرف روسیه بود گرداندند. دولت جدید عثمانی به همبستگی خود را با بریتانیا و فرانسه پایان داد و برای داشتن یک پشتوانه قدرتمند نظامی، با آلمان هم پیمان شد. هنگامی که جنگ جهانی اول در ۱۹۱٤ درگرفت، ترکان جوان ایدئولوژی پان ترکیسم را بر دیدگاه عثمانی چیره کرده بودند و برای گسترش سرزمینی و دست اندازی به متصرفات جنوبی روسیه وارد یک پیمان پنهانی نظامی با آلمان شدند.
برای ایجاد یک بینش سیاسی و یک هویت فراگیر، پان تورانیسم را اختراع کردند. واژه „توران“ را از شاهنامه فردوسی برداشت و ادعا کردند که آنها همان تورانیان با فرهنگی کهن هستند که فردوسی بازسازی کرده است. تا آن زمان دولت عثمانی که سدها سال پس از مهاجرت از ترکستان در فرهنگ ایرانی زندگی کرده و آموخته شده بودند، زبان فارسی را زبان دیوانی خود گزیده بودند و همه اسناد و فرمانها و نامه ها به فارسی انجام می گرفت و سلطان هایشان به زبان فارسی شعر می سرودند. ولی گروه پان ترکیستها وقتی قدرت گرفتند، زبان را عوص کردند و برا ی فاصله گرفتن از ایران خط خود را هم از فارسی به لاتین تغییر دادند، ولی نتوانستند جمهوری های آذربایجان و ترکمنستان و قزاقستان را قانع کنند که همان خط و همان زبان ترکی اسلامبولی را که آمیخته ای از فارسی و عربی و ترکی بود رسمی نمایند.
جنگ جهانی اول به ترکهای جوان فرصت داد تا آناتولی را از نامسلمان و غیر ترک پاکسازی کنند. از آنجا که بخش عمده ای از ترکیه ارمنی نشین بود و ارمنستان غربی خوانده می شد، کوچاندن یا نابود کردن ارمنیان در الویت قرار گرفت. علت الویت پاکسازی ارمنیان از خاک ترکیه یکی این بود که آنان ترکیه را از دیگر ترک زبانان آسیای مرکزی جدا کرده بود، هرچند که ترکی این جمهوری ها چون از قبیله های متفاوت و مستقلی بودند با ترکی آناتولی تفاوت داشت و هیچ پیوند نژادی هم با هم نداشتند. دومین دلیل ضرورت از میان برداشتن ارمنیان، مسیحی بودن آنان بود، بویژه که آنها مرگ را بر تغییر مذهب ترجیح می دادند. دیگر دلیل ضرورت نابودی آنان برنامه ترک سازی همه اقلیت ها بود. اگر ارمنیان می پذیرفتند که مسلمان شوند و ترکی سخن بگویند شاید دچار این جنایتها نمیشدند. هدف نهایی از نسل کشی ارمنیان اشغال سرزمین ارمنستان کهن و ساکن کردن ترکان در آنجا یود. کاری که اسراییل در فلسطین و اکنون در کرانه غربی انجام می دهد. (اسماعیل رایین، قتل عام ارمنیان، ۱٣۵۷)، (روبن پال آدالیان، امپراتوری عثمانی و نسل کشی ارمنیان)، ( تارنمای سده نسل کشی ارمنیان، ۲٠۱۵)، (سازمان نسل کشی ۱۹۱۵، دلایل و هدفهای نسل کشی)
سرانجام در یک برنامه طراحی شده (که در جنگ دوم جهانی الگوی آلمان نازی شد)، با رهبری محمد طلعت پاشا (وزیر کشور)، انور پاشا (وزیر دفاع)، احمد جمال پاشا (وزیر نیروی دریایی) که اعضای حزب اتحاد و ترقی بودند، و توسط کمیته اجرایی (بهاءالدین شاکر، علی شکری، دکتر ناظم) به مرحله اجرا درآمد و در طی سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۲٣، حدود یک و نیم میلیون ارمنی شهروند ترکیه کشته و حدود هشتصد هزار نفر به کشورهای دیگر پناهنده شدند. (اسماعیل رایین، قتل عام ارمنیان، ۱٣۵۷)
گام نخست، دستگیری سدها روشنفکر، دانشمند، هنرمند، سیاستمدار و شخصیت های شناخته شده اجتماعی و سیاسی مورد احترام مردم در ۲٤ آوریل ۱۹۱۵ بود، که همه آنان را با وضع فجیعی به قتل رساندند. اهمیت این کشتار برای جامعه ارمنی چنان بود که این روز را روز نسل کشی ارمنیان قرار دادند. در مرحله بعد، حدود ٦٠ هزار تن از مردان ۱۵ تا ۵٠ ساله ارمنی را برای خدمت به ارتش فراخواندند. در جبهه، آنان را خلع سلاح و برای بیگاری به پشت جبهه منتقل کردند. در آنجا سربازان ترک آنان را به گلوله بستند. (ادیک باغداساریان، نگاهی به نژادکشی ارمنیان، ص 34)
در اقدام دیگری، ماموران دولت به شهروندان ارمنی به دروغ می گفتند که چون در خط جبهه جنگ قرار دارند، آنان را به جای امنی می برند؛ ولی اجازه نمی دادند که هیچگونه خوراک یا لوازمی را با خود حمل کنند. سدها هزار زن، کودک و سالمند را به بیابان مرکزی سوریه در دیرالزور راندند. شمار زیادی از آنان در بین راه از گرما، تشنگی و گرسنگی مردند. مردان را از زنان و کودکان جدا و با بیرحمی وصف ناپذیری قصابی کردند. زنان را برای تجاوز جنسی می بردند و در صورت مقاومت، آنان را لخت می کردند، وحشیانه می کشتند یا به صلیب آویزان میکردند. سدها هزار زن و کودک و سالمند در راه تبعید بدست سربازان ترک یا راهزنان کشته شدند. در ۱۵ مارس ۱۹۱۵، بهاء الدین شاکر به کمال بیگ نماینده اتحاد و ترقی در آدانان نوشت: „این کمیته همواره برای پاک کردن میهن از این قوم ملعون (ارمنیان) بدنام آماده است. عزم ما این است که دست هایمان را از شر این لکه ننگ که سراسر تاریخ عثمانی را آلوده کرده پاک کنیم.“ (خاطرات نعیم بیگ – آرام آندونیان)
شمار کشته شدگان نسل کشی ۱۹۱۵
نسل کشی ترکان در آناتولی شامل آشوریان، ارمنیان، زازاها، کࣳردان (همه ایرانی زبانان) و یونانیان ساکن عثمانی بود.
دانشنامه شوروی، شمار کشته شدگان ارمنی بدست عثمانی را ۵/۱ میلیون و بیخانمان شدگان را ٦٠٠ هزار تن ذکر می کند. دانشنامه تمدن مسیحیت، شمار را ۱ تا ۵/۱ میلیون می نویسد. دانشنامه بریتانیکا کشتار سال ۱۹۱۵ را ۷۵/۱ میلیون تن برآورده، و کشیش یوهان لبسیوس آلمانی، با ارائه آمار کشته شدگان هر شهر، مجموع تلفات را 1،396،350 تن گزارش می دهد.
ارمنیان به تلافی قتل عامهای عثمانی، در سال ۱۹۱۸ به خوجالی قره باغ آذربایجان میتازند و در نتیجه ۶۱۳ تن در یک شب کشته و ۱٫۲۵۰ تن اسیر می شوند که مدتی بعد ۸۰۰ نفر از آنان آزاد شده ولی از سرنوشت ۴۵۰ نفر باقی مانده دیگر خبری به دست نرسیده است. این کینه برای مدت زیادی بجای مانده است.
در اروپای خاوری، جنایت های عثمانی به نام اسلام، شامل کشتار، قصابی کردن صرب های مسیحی و تجاوز به زنان و اسیر کردن کودکان و سر بریدن ها، چنان زخمی در ذهن مردم آنجا باقی گذاشت که پس از پایان حکومت مقتدر تیتو و فروپاشی یوگوسلاوی، مردم صرب برای تلافی جنایات عثمانی ها به جان شهروندان مسلمان بیگناه بوسنی افتادند و نسل کشی تلافی جویانه ای رخ داد که در تاریخ جنایات جنگی ماندگار شد.
کشتار آشوریان: در گزارش شورای ملی آشوری-کلدانی، ۱۹۲۲، آمده که حدود ۲۷۵ هزار آشوری توسط حکومت عثمانی کشتار شدند.
کشتار یونانیان: جرج و. رندل، وزارت خارجه بریتانیا، و بسیار دیپلمات های دیگر در عثمانی، شاهد کشتار یونانیان ساکن عثمانی بوده اند. رندل گزارش داده که سدها هزار یونانی قتل عام شدند.
انکار نسل کشی دولت ترکیه و گزارش شاهدان:
پس از پایان جنگ جهانی یکم، مجلس شورای ترکیه، پس از بررسی رویدادهای نسل کشی، مجریان آن فاجعه تاریخی را ستایش کرد. هنوز دولت ترکیه بطور ناباورانه ای این نسل کشی را انکار میکند و از پذیرش مسئولیت آن سر باز می زند. با وجود اینکه مورد شناسایی همه مجامع بین المللی قرار گرفته است. ترکیه بجای اینکه همانند آلمان درباره جنایات نازیها از مردم پوزشخواهی کند، می کوشد با تحریف تاریخ، تبلیغات دروغ، و توجیه آن به عنوان شرایط جنگی، فرافکنی نماید.
شوبنر ریشتر، معاون کنسول آلمان در ارزروم، نوشت که نقشه نابودی ارمنیان بسیار پیشتر از آنچه تصور میشود طراحی شده بوده است. او از مسئولان متعددی شنیده بود که اقلیت های نامسلمان باید بزور مسلمان یا معدوم شوند. محمود کمال پاشا، فرمانده ارتش سوم عثمانی به او گفته بود که پس از جنگ خبری از مسئله ارمنی نخواهد بود. (گزارش شماره ۱٤٠۹٤، ٦ دسامبر ۱۹۱٦)
والتر روسلر، کنسول آلمان در حلب در گزارش دهم مه ۱۹۱٦، می نویسد: „در پی اخراج های زیتون و دوریتول، دامنه اخراج ها به ماراش هم کشیده شده است. از کشتارهای گسترده ای که رخ داده، به نظر می رسد که هدف نابودی همه ارمنیان منطقه است.“
بهاء الدین شاکر که عضو کمیته مرکزی ترکان جوان و مسئول پاکسازی نژادی بود، در نامه ای به کمال بیگ (۱۵ مارس ۱۹۱٦) نوشت: „این کمیته همواره برای پاک کردن میهن از این قوم ملعون بدنام آماده است. عزم ما بر این است که دستهایمان را از شر این لکه ننگ که سراسر تاریخ عثمانی را آلوده کرده پاک کنیم.“ (خاطرات نعیم بیگی درباره اخراج و کشتار ارمنیان، آرام آندونیان، ۱۹٦٤، ص ٤۹-۵۲)
فون میکوش، سرگرد آلمانی، اجسادی را دیده بود درحالی که بهم بسته شده بودند به فرات افکنده می‌شدند. (گزارش راسلر، کنسول آلمان در حلب، ص ۱٦۹). کشتی حامل سدها ارمنی در میان رودخانه فرات منتشر شده است.
اوسکار هابز، کنسول ایالات متحده در ترابوزان: „روز ۲۶ ژوئن جارچی‌ها خبر تبعید ارمنی‌های شهر را در کوچه‌ها و خیابانها جار زدند. روز اول ژوئیه در خیابانها تا چشم کار میکرد ژاندارم تفنگ بدست در رفت‌وآمد بودند و خشونت رفتارشان اعجاب انگیز بود. ظن غالب این است که این تبعیدی ها را مأموران در رودخانه غرق خواهند کرد تا به کارهای واجب تر دیگر بپردازند.“
چرکز حس، افسر ارتش عثمانی که مامور بردن ارمنیان به صحرای سوریه بود، پس از آگاهی از قصد کشتار آنها از ارتش کناره گیری کرد و گفت „هدف اصلی نابودی ارمنیان است نه جابجایی آنها“.
محمد علی جمال زاده در خاطرات خود مینویسد: „در قتل عام ارامنه (۶۰۰٫۰۰۰) ششصد هزار نفر از مردم ارمنی کشته شدند. تعداد زیادی از کودکان، پیرزنان و پیرمردان در مسیر راه تعبید در اثر گرما، گرسنگی و تشنگی طاقت نیاورده و مردند. از سوی دیگر، برای اجرای کامل کشتار ارمنیان، مردان را از زن و بچه هایشان جدا کرده بطرز فجیعی قصابی میکردند و زنان و دختران جوان را برای نیات جنسی با خود میبردند. آنهایی را که از خود مقاومت نشان میدادند، بطور وحشیانه‌ای می‌کشتند.“ (اسماعیل رایین، قتل عام ارمنیان، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۷)
عارف قزوینی که در ۱۹٠٦ برای دور ماندن از استبداد حاکم بر ایران به عثمانی رفته بود، نوشت: „مهم‌ترین اصل در مرام و برنامه‌ی ترکهای جوان از این قرار بود: حفظ قلمرو کشور پهناور عثمانی و گسترش مرزهای سیاسی آن تا حد مرزهای فرضی نژادی. برای اجرا و تحقق این برنامه و خلق هویت جدید برای مردمانی که قرار بود درون مرزهای به اصطلاح نژادی عثمانی جای گیرند، ناگهان عده‌ای نظریه‌پرداز در لابه‌لای کتاب‌ها و مطبوعات عثمانی روییدند. آنان نخست نژادی برای خود اختراع کردند به نام «تورانی» („تور“ عنوان قبیله‌ای هندوایرانی است که فقط در متون دینی و اساطیر باستانی ایران از آن نام رفته و ترکها خود را به این قبیله‌ی ناشناخته چسبانده‌اند، از آن شعبده‌هایی است که فقط در معرکه‌گیری‌های پان‌ترکیست‌ها قابل یافتن است) و سپس برای این نژاد خیالی، تاریخ و سرزمینی خیالی‌تر از آن خلق کردند. آنان خود را از تبار چنگیز مغول می‌دانستند و معتقد بودند که تمام سرزمینهای تصرف شده چنگیز، کشور اصلی و خاک پدری آنهاست. این گروه، زبان ترکی را نیز زبان مادری و عامل وحدت مردم این کشور خیالی انگاشتند حال آنکه ترکی عثمانی (گویش قوم اُغُز) یکی از دهها گویش و زبانی بود که اقوام متعدد و گوناگون آلتاییک بدان سخن میگفتند.
در چارچوب این سیاست همسان‌سازی بود که برای یکدست کردن نژاد به اصطلاح امپراتوری ترک، یک و نیم میلیون ارمنی را در قلمرو حکومت عثمانی قتل عام و نسل‌کشی کردند، با عنصر زبان و فرهنگ فارسی که در فرهنگ ترک نفوذ ژرف داشته و از ستون‌های بنیادین آن بود، به ستیز برخاستند و به بهانه مشابهت زبانی، سودای تصرف و انضمام اران (قفقاز) و آذربایجان را در داخل روسیه و ایران در سر پروراندند. آنان خیال داشتند پس از اشغال آذربایجان، از باریکه جنوب دریای کاسپین بگذرند و با تصرف منطقه ترکستان در آسیای میانه، امپراتوری چنگیز مغول را تجدید کنند.
آنها برای چنگیز به عنوان یک رهبر عظیم الشأن ترک مناقبی را ذکر کردند و مدعی شدند که او رسوم کهنه را با یاسای انقلابی خود در آسیا و اروپا برانداخت و جوامع بشری را به دنیای جدیدی رهنمون گردید. آنان حتا فردوسی و زرتشت را نیز ترک دانستند و زمانی دیگر هم گفتند که عید نوروز در اصل «بیرام نوروزی» بوده و ایرانیان به تقلید از ترکها آن روز را جشن می‌گیرند. و اینکه تخت جمشید، ساخته دست نژاد تورانی است ]سفر مهاجرت، رضاعلی دیوان‌بیگی، ۱٣۵٣، ص ۱٠۲].
اورهان پاموک، نویسنده و رمان‌نویس اهل ترکیه و برندهٔ جایزه نوبل ادبیات، در مصاحبه با یک نشریه سوئیسی اعلام کرده بود: „در ترکیه سی هزار کُرد و یک میلیون ارمنی کشته شدند در حالیکه به غیر از من هیچ‌کس جرئت بیان این مطلب را ندارد.“
اوغور اومیت اونگور، از اندیشمندان جوان ترکیه و استاد تاریخ، که پژوهشهای گسترده ای درباره نسل کشی ارمنیان کرده، میگوید: „بنظر من مردمان بسیاری در دنیا هستند که باید از نسل کشی ارمنیان آگاه شوند. کشتار ارمنیان بدست عثمانی در دانشگاهها تدریس شود، بویژه در خاور میانه.“
یحیی دولت‌آبادی، شاعر، نویسنده و از رجال سیاسی مشروطه و نماینده مجلس شورای ملی، هنگام جنگ جهانی از راه آذربایجان و حلب به قسطنطنیه رفت و در راه اوضاع فلاکت بار ساکنان عثمانی را به چشم دید و درباره وضع آنها مینویسد: „ارمنی‌های آواره شده شاید زیاده از دویست هزار نفر بوده باشند. هر جا قافله ما ایست میکرد مخصوصاً در نزدیک آبادی‌ها اطفال کوچک دختر و پسر این قوم اطراف ما جمع می‌شدند برای گرفتن لقمه نان و دیده میشد که بعضی از آنها در همان حال هجوم آوردن برای گرفتن نان غش کرده برزمین می‌افتادند و بعضی از آنها می‌مردند.“
جنایات عثمانی ها در ایران
در دوران صفویان، بخش‌های غربی ایران، بویژه قفقاز و آذربایجان، بارها مورد هجوم سپاهیان عثمانی قرار گرفت. در این تجاوزها، بسیاری از شهرها و روستاهای منطقه تصرف، تخریب و افراد بیشماری قتل عام شدند. در همه تهاجم‌های عثمانی، مردم آذربایجان در صف مقدم جنگ با عثمانی و دفاع از کشور و تحمل جنایتهای وحشیانه آنها بودند.
ارتش عثمانی در بیشتر حمله های خود به شهرها و روستاهای ایران، با نهایت بیرحمی به كشتار و قتل عام و قصابی مردم ایران می پرداخت. بیرحمانه ترین قتل عام ها در تبریز و خوی و سلماس انجام میگرفت. در لشگرکشی دوم سلطان سلیمان در سال ۹۵۵ هجری، بار دیگر به تبریز حمله و به قتل و غارت مردم شهر پرداختند. در سال ۹۸۵ هجری مصطفی پاشا به خوی و سلماس و تبریز حمله کرد و در هر سه شهر چنان به غارتگری و کشتار مردم شهرها پرداخت که نشانه خوی وحشیگری در آنها بود.
در حمله عثمان پاشا به تبریز در سال ۹۹٣ هجری، وحشیانه تر از گذشته مردم شهر را در برابر مقاومت قهرمانانه آنان قتل عام کرد و سپاه ترکان عثمانی از سرهای بریده مردم مناره ها ساختند. عثمان پاشا سربازان خود را به قتل و غارت مردم و آتش زدن خانه ها در سراسر شهر واداشت و تبریز به یک ویرانه تبدیل شد. (صبحی تعلیق زاده، ص ٣۲٤). ابراهیم پچوی، تاریخ نویس عثمانی درباره حمله عثمان پاشا به تبریز می نویسد: “ به فرمان عثمان پاشا قتل عام اهالی تبریز آغاز شد. سادات و شرفا، بازرگانان و ارباب صنعت و هر که در شهر بود را در سه شبانه روز از دم شمشیر گذراندند.“ (تاریخ پچوی، ص ۹۸و۹۹). در سال ۹۹۹ هجری، بار دیگر عثمانی ها به فرماندهی جعفر پاشا، به تبریز حمله کردند و کشتار دیگری صورت گرفت. سرانجام در زمان شاه عباس ارتش ایران نیروهای عثمانی را سرکوب و از ایران بیرون راند و تبریز نجات یافت.
در سال ۱۰۴۹، مراد چهارم به شهر خوی حمله کرد و مردم شهر را قتل عام و شهر را ویران نمود. این حمله ها از دوران شاه سلطان حسین صفوی دوباره آغاز شد. شهر خوی به علت نزدیکی به مرز عثمانی بیشترین تلفات و خرابی را تحمل می کرد. لکهارت آلمانی مینویسد وقتی عبدالله پاشا در بهار ۱۱٣٦ هجری برای تصرف تبریز به خوی حمله و آنرا محاصره کرد، پادگان خوی در طی ۵٣ روز چنان دلاورانه پایداری کرد که ۸ هزار سرباز پادگان و نیروی کمکی، و سرانجام فرمانده قهرمان آن شهبازخان کشته شدند. عبدالله پاشا که از پایداری مردم خوی ترسیده بود، برای حمله به تبریز درخواست نیروی کمکی کرد. در حمله به تبریز هم که سه ماه بعد انجام گرفت با پایداری شدید مردم تبریز که از کشتار خوی خشمگین بودند شکست سختی خورد و فرار کرد. تبریز در حمله دیگری در سال ۱۱٣۸ بدست عثمانی افتاد و کشتار وحشیانه مردم تبریز تکرار شد. سرانجام در سال ۱۱٤۸ هجری در جنگ با نادرشاه، سپاه عثمانی با دادن پنجاه هزار تلفات و کشته شدن عبدالله خان از ایران پاکسازی شد.
شرح رفتار عثمانیها، از زمان پیدایش دولت عثمانی جنایت علیه بشریت، کشتار و غارت و قساوت توصیف ناپذیر بوده، و کشتن های قصابی مانند آنها در طول تاریخ موجودیتشان نه از روی احساس خشم، نفرت، انتقامجویی یا درس عبرت دادن به دشمن، بلکه از روی غریزه و سرشت آنها انجام می گرفته است. با آغاز جنگ جهانی یکم، دولت ایران اعلام بی‌طرفی کرد؛ اما خاک ایران از سوی نیروهای روسیه و بریتانیا مورد تجاوز قرار گرفت. نیروهای عثمانی نیز با حمایت مالی و تسلیحاتی امپراتوری آلمان و امپراتوری اتریش-مجارستان، در پی تجاوز و اشغال بخش‌هایی از ایران برآمدند.
در این شرایط سخت، در حالی که بخش‌هایی از خاک کشور در اشغال نیروهای متجاوز قرار داشت، دولت ایران درهای سفارت این کشور در اسلامبول و کنسولگریهای خود در خاک عثمانی را به روی پناه‌جویان ارمنی گشود و کوشید تا آنجا که ممکن است آنان را از چنگال دژخیمان عثمانی نجات بخشد. بسیاری از ارمنیانی که از این نسل‌کشی گسترده نجات یافتند، پناهندگان به سفارت و کنسولگریهای ایران در خاک عثمانی بودند. ترکان عثمانی، حتا در آذربایجان نیز در پی قتل و کشتار ایرانیان ارمنی برآمدند؛ اما مردم آذربایجان با پناه دادن و پنهان کردن آنها حتا در چاهها، اجازه ندادند به چنگال دژخیمان عثمانی بیافتند.
تبار مردم ترکیه
پژوهش های ژنتیکی دی ان ای که در سال ۲٠٠٣م، انجام گرفت این نتیجه را داد که کمتر از ۱٠% شهروندان ترکیه ترک تبار هستند. آزمایش های ۵۲٣ فام تن ایگرگ (کروموزوم) برای تعیین نسب پدری، نشان داد که بیش ار ۹٤% مردم ترکیه اروپایی و ایرانی، و کمی هندی و افریقایی است. برآوردهای متفاوتی توسط پژوهشگران مختلف شده که حداکثر مهاجران ترک زبان آسیای میانه برپایه دی ان ای ۱٠% و برپایه کروموزم ٣٠% می باشد. توالی ژنتیکی در مردم آناتولی فقط ۵/۱درصد است، ولی در آزمایش ۱٣ قوم آسیای میانه ۱۸% و در مطالعه ٤۹ قوم آسیای میانه ۳٣% شیوع داشته است. نتیجه گیری این مطالعات علمی این بوده که شاید به علت افزایش جمعیت در دوران امپراتوری روم به ۱۲ میلیون، تاثیر مهاجرت سلجوقیان و دیگر ترکان از آسیای میانه کاهش یافته باشد. بنابراین، بخش عمده ای از شهروندان ترکیه خودترک پندار هستند و هیچ خویشاوندی با ترکان آسیایی ندارند.
سخن پایانی:
دهها شاعد عینی دیگر که گزارش کتبی از خود بجای گذاشته اند، ولی هنوز دولت ترکیه وقوع نسل کشی را انکار می کند. تا کنون بیش از سی کشور جهان از جمله ایران نسل کشی ارمنیان را برسمیت شناخته اند. کشتارها، جنایات جنگی و علیه بشریت حکومت اسلامی عثمانی پیامدهای ناخوشایندی هم داشته که در بالا توضیح داده شده است.
اکثریت مردم ترکیه پان ترکیسم را برنمی تابند و از کشتار ۱۹۱۵، شرمنده هستند و میخواهند که دولتشان اقرار و پوزشخواهی کند. در تارنمای (http://www.ozurdiliyoruz.com/) تا کنون بیش از ۳۲ هزار تن از دانشمندان و روشنفکران ترکیه پوزشخواهی کرده اند. افزون بر آن، نویسندگان، پژوهشگران و روزنامه نگاران ترک، مانند: کمال یالچین، تانر آکجام، تمیل دمیرر، اورهان پاموک، اوگور اوموت اونگور، دکتر اوموت اوز کیریملی، ارگون باباهان در میان شمار زیادی فرهیختگان ترکیه هستند که با وجود ماده ۳۰۱ مجازات عمومی و ۶ ماه مجازات زندان برای اشاره به نسل کشی، با نوشتن کتاب، مقاله و پژوهش نسل کشی ارمنیان را محکوم کرده اند و تاوان این اعتراف را هم پرداخته اند.
مردم ترکیه، یا آناتولی، از تبار و تاریخ و فرهنگ والایی برخوردارند و با ما ایرانیان، ارمنیان، یونانیان و رومیان خویشاوندی نزدیک دارند؛ و بهیجوجه نباید آنان را با ترکان عثمانی که به عنوان غلامان دربار عباسی از شمشیر زدن و کشتار کردن برای خلیفه های عباسی آغاز کردند و با ایجاد جو رعب و وحشت قدرت گرفتند و سرانجام روم خاوری را شکست دادند و مردم آناتولی را به بردگی ایدئولوژیک خود گرفتند اشتباه شود. آنان که در ترکیه و اخیرا ایران سنگ عثمانی را به سینه میزنند از تاریخ عثمانی و از تبار غیرترک خود بیخبرند و تسلیم تحریف تاریخ و تبلیغات جهت دار سیاسی تفرقه انگیز شده اند. دولت ترکیه باید بداند که با تغییر نامهای تاریخی از ارمنی و ایرانی به ترکی، و میراث تاریخی و فرهنگی آناتولی را ترک قلمداد کردن، مردم آناتولی ترک نمیشوند. دولت ترکیه بهتر است برای احترام به ملت بزرگ کشور خود، نسل کشی عثمانیان تقبیح کند و حساب مردم ترکیه را از آن حکومت منفور مردم جهان، از ایران تا کشورهای اروپای خاوری، که همه جا از خود رعب و وحشت و جوی خون بر جای گذاشتند، فاصله بگیرد.
ولی به نظر میرسد که نیت پنهان آقای اردوغان که چند سالی بود پیشرفت اقتصادی و احراز احترام بین المللی ترکیه را پی میگرفت، ناگهان در قالب توهم باززنده سازی امپراتوری عثمانی و خلیفه گری آن آشکار شده است. دولت آقای اردوغان در مثلت شوم پیمان با عربستان و اسراییل، بجای مبارزه با گروه تروریستی خلافت اسلامی به پشتیبانی تسلیحاتی و امنیتی از آن پرداخته و همراه با آن دو دولت، سوریه و عراق را به امید گسترش نفوذ سیاسی و سرزمینی به خون و ویرانی کشیده است. در حالیکه سدها هزار مردم بیگناه سوریه و عراق کشته و زخمی و آواره میشوند، دولت اردوغان به بهانه مبارزه با تروریسم داعش، با آنها معامله نفتی میکند، اسلحه میدهد، آموزش جنگی میدهد، ولی بجای مذاکره و پذیرش نتیجه انتخابات نسبتا سالم گذشته که چند تن کرد و مسیحی را وارد مجلس کرد، به شهروندان کرد خودش حمله و به کشتار آنان پرداخته است. رفتار دموکراتیک آقای اردوغان می توانست برخی گروههای کرد ترکیه را هم که بعلت نقض حقوق شهروندی و حقوق بشری در ستیز با دولت مرکزی بوده اند را وادار به مشارکت سیاسی کند. ولی اکثریت حمله های بیرحمانه دولت ترکیه مردم غیرنظامی کرد را هدف گرفت و بعنوان مبارزه با تروریسم آنها را کشتار میکرد. رفتار آقای اردوغان در دو سال گذشته بیشتر به نسل کشی یکسد سال پیش شهروندان غیرترک آناتولی شباهت پیدا کرده و مصداق جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت را بخود گرفته است. امیدواریم ایشان بخاطر ثبات و آرامش و تداوم پیشرفت کشورش هم شده دست به یک چرخش ۱۸۰ درجه ای در سیاست راهبردی دولتش بزند.
کورش زعیم
تهران – ۲٤ آوریل ۱٣۹۵