تاریخچه استفاده از سلاح شیمیأیی در سوریه و عاملان آن، محمد سهیمی
مقدمه
روز جمعه ۲۴فروردین، ۱۳آوریل، آمریکا، فرانسه و بریتانیا با پشتیبانی عربستان سعودی، قطر، امارات متحده، و اسرائیل، به سوریه حمله کرده، و سه منطقه را بمباران نمودند. این سه منطقه عبارت بودند از یک مرکز تحقیقاتی که ظاهراً در آنجا تحقیقات برای تولید سلاح‌های شیمیأیی و بیولوژیکی انجام میشود؛ یک ساختمان که در آن مواد شیمیأیی برای تولید اینگونه سلاح‌ها انبار میشوند، و یک مرکز فرماندهی نیروهای ارتش سوریه. حمله ظاهراً به تلافی حمله شیمیأیی به شهر دوما در حومه دمشق در روز شنبه ۱۸فروردین بود که در آن ۷۰نفر کشته شده بودند. روسیه و سوریه هردو اعلام کرده بودند که این حمله را نیروهای مخالف دولت سوریه و تروریست انجام داده بودند تا بهانه لازم را برای غرب برای حمله آن به سوریه، در آستانه پیروزی کامل ارتش آن کشور در جنگ هفت ساله سوریه فراهم کنند. آقای پیتر فورد سفیر سابق بریتانیا در سوریه نیز در مصاحبه‌ای گفتندکه حمله به دوما توسط مخالفان دولت سوریه و تروریست‌ها برنامه ریزی شده بود.
در مقابل، آمریکا و متحدان اصرار کردند که حمله توسط ارتش سوریه انجام شده است، این در حالی است که اگرچه از سال ۲۰۱۲سلاح شیمیأیی در جنگ سوریه بکار برده شده است، ولی آقای جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا در ماه فوریه ۲۰۱۸اعلام کرده بودکه آمریکا شواهد و قرائنی در دست ندارد که ثابت کند ارتش سوریه از سلاح شیمیأیی استفاده کرده است. لازم به یادآوری است که آقای متیس ژنرال چهار ستاره ارتش آمریکا هستند و تا سال ۲۰۱۴فرمانده نیروهای آمریکا در خاورمیانه بودند. در سال ۲۰۱۳نیز آقای جیمز کلپر، مدیر آن زمان امور اطلاعاتی آمریکا به پرزیدنت اوباما گفته بودکه نمیتوان ثابت نمود که ارتش سوریه از سلاح شیمیأیی استفاده کرده است.
هدف مقاله کنونی مرور تاریخچه استفاده از سلاح‌های شیمیأیی در سوریه و بحث درباره عاملان استفاده از آن میباشد. پر واضح است که در سطح انسانی اینکه چه گروهی از این سلاح‌ها استفاده نموده است مهم نیست، چرا که آنچه که از نظر انسانی مهم است این است که نتیجه فاجعه بار این جنایت کشته شدن تعداد زیادی مردم غیر نظامی، بخصوص کودکان و نوجوانان میباشد. بر طبق گزارش‌های مختلفتا بحال دستکم ۱۰۲۰غیر نظامی اهل سوریه در اثر حملات شیمیأیی جان خودرا از دست داده ا‌ند، و تعداد مجروحین که اغلب آنها جراحات دایمی خواهند داشت حتی بیشتر است.همچنین روشن است که استفاده کنندگان از سلاح‌های شیمیأیی مرتکب جنایات جنگی شده ا‌ند، که باید در پایان جنگ در سوریه شناسأیی شده و در دادگاه بین المللی کیفری محاکمه شده و مجازات شوند.
مردم کشور ما با اینگونه فجایع و جنایات کاملا آشنا هستند، چرا که رژیم صدام حسین سلاح شیمیأیی بر ضد مردم و نیروهای ایران بکار برد و هزاران نفر از هموطنان ما را کشت، و ده‌ها هزار نفر را مجروح کرد، که بسیاری از آنها سال‌ها بعد در اثر این جراحات جان خود را از دست دادند، و یا هنوز با عواقب آن زندگی میکنند. در آن زمان رژیم صدام حسین توسط غرب حمایت میشد، و آمریکا و متحدان فقط در زمان هجوم خود به عراق در سال ۲۰۰۳تأیید نمودند که رژیم صدام حسین مرتکب آن جنایات شده بود.
ولی از دیدراهبردی، بخصوص در چهار چوب مساله مهم آینده خاورمیانه که کشور ما هم بخشی از آن میباشد، اینکه عاملان واقعی استفاده از این سلاح‌ها چه کسانی و چه گروه‌هایی هستند و پشتیبانان آنها کی هستند بسیار مهم است، چرا که غرب به رهبری آمریکا از اینگونه جنایات جنگی و ضد بشری به عنوان بهانه برای حمله به سوریه استفاده می‌کند، و نتیجه نهایی جنگ سوریه هرچه باشد، بر سرنوشت کل منطقه، از جمله کشور ما تاثیر عمیقی خواهد داشت. متن انگلیسی مقاله حاضر نیز منتشر شدهاست.
مروری بر تاریخچه استفاده از سلاح شیمیأیی در سوریه
اولین باری که ارتش سوریه متهم به استفاده از سلاح شیمیأیی شد در ۱۷اکتبر ۲۰۱۲بود. دولت فرانسه ادعا نمود کهنیرو‌های مسلح سوریه از آنگونه سلاح‌ها در شهر سلقین در استان ادلب استفاده کرده است. این اتهامات درباره حمله شیمیأیی به شهر البياضةدر ناحیهحمصدر ۲۳دسامبر ۲۰۱۲؛ در داریاو العتیبهدر نزدیکی دمشق در تاریخ ۱۳و ۱۴مارس ۲۰۱۳، و چندین حمله شیمیأیی دیگردر ماه‌های آوریل و مه ۲۰۱۳تکرار شدند. با آغاز جنگ در سوریه سازمان ملل کمیسیونی تشکیل داد تا به نقض حقوق بشر در سوریه رسیدگی کند، و بعد از آنکه حملات شیمیأیی آغاز شدند، این کمیسیون به تحقیق درباره این موضوع پرداخت تا عاملان آن را شناسأیی و معرفی کند.
یک عضو آن کمیسیون خانم کارلا دل پونته، وزیر دادگستری سابق سویس و دادستان ارشد سابق دادگاه بین المللی کیفری [تا سال ۲۰۰۸] بودند. ایشان همچنین سفیر سویس در آرژانتین از سال ۲۰۰۸تا ۲۰۱۱نیز بودند. در مصاحبه‌ای در ۶مه ۲۰۱۳خانم دل پونته اعلام کردندکه مصاحبه‌های اعضای کمیسیون با قربانیان حملات شیمیأیی که زنده مانده بودند نشان میدهد که استفاده کنندگان از سلاح شیمیأیی تروریست‌ها بودند، و نه ارتش سوریه. ایشان همچنین گفتند که کمیسیون به بررسی‌‌های خود درباره استفاده احتمالی ارتش سوریه از سلاح شیمیأیی ادامه خواهد داد.
در ۳۰ماه مه ۲۰۱۳ترکیه ۱۲نفر تروریست را که از سوریه بطور غیر قانونی وارد ترکیه شده بودند دستگیر نمود. دستگیر شدگان مواد شیمیأیی حمل میکردندکه برای ساخت سلاح شیمیأیی مورد استفاده قرار میگیرند. در سپتامبر ۲۰۱۳ترکیهیک تروریست دیگر را که تلاش نموده بود مواد شیمیأیی برای دو گروه تروریستی در سوریه، جبهه نصرت و احرار الشام، خریداری کند محاکمه نمود. درکیفر خواست خود دادستان ذکر کرده بود که فرد متهم به همراه چند نفر دیگر تلاش کرده بود۱۰تن گاز اعصاب، sarinخریداری کند. در ۲نوامبر ۲۰۱۳پلیس مرزی ترکیه یک گروه را که از سوریه وارد ترکیه شده بودند، و یک تن سولفور و هشت بشکه مهر و موم شده حاوی مواد شیمیأیی به همراه داشتند، را دستگیر نمود. حزب اصلی مخالف دولت آقای رجب طییب اردوغان، یعنی حزب مردم جمهوریخواه، به شدت از این وقایع ابراز نگرانی نمود.
بعد از حمله شیمیأیی در عدرا در نزدیکی دمشق در ۲۳مه ۲۰۱۳، که دیدبان حقوق بشر آنرا گزارشداد، این حملات برای مدتی متوقف شدند، ولی با حمله دیگری در عدرا در ۵اوت ۲۰۱۳دوباره آغاز شدند. سازمان ملل گروهی را برای تحقیق دوباره به سوریه فرستاد. این گروه در ۲۱اوت ۲۰۱۳وارد دمشق شد. در همان روز چندین حمله شیمیأیی انجام شدکه تعداد زیادی از مردمغیر نظامی کشتهشدند. کدام عقل سلیمی قبول می‌کند که رژیم آقای بشار اسد، هرچقدر هم که بد باشد، در چنین روزی دست به حمله شیمیأیی بزند؟ چه سودی از چنین حمله‌ای برای این رژیم و بقای آن وجود داشت؟ مهمترین مشغله فکری رژیم‌های دیکتاتوری بقای خود میباشد. چرا رژیم آقای اسد باید در چنین روزی دست به حمله شیمیأیی بزند؟
قبل از ورود تیم سازمان ملل به سوریه، پرزیدنت اوباما یک „خط قرمز“ برای سوریه ترسیم نمود: اگر حمله شیمیأیی دوباره انجام شود، دولت سوریه „هزینه سنگینی“ خواهد پرداخت. بعد از حملات روز ۲۱اوت تمامی رسانه‌های طرفدار غرب رژیم آقای اسد را مقصر اعلام کردند، بدون آنکه کوچکترین مدرکی نشان دهند. به نظر میرسید که آمریکا به همراه فرانسه و بریتانیا به سوریه حمله خواهند کرد. ولی پارلمان‌های فرانسهو بریتانیابا حمله مخالفت کردند. آقای اوباما هم دستور حمله نداد. بعد‌ها در ماه آوریل سال ۲۰۱۶آقای اوباما در یک مصاحبه با آقای جفری گلدبرگ از مجله و وبسایت اتلنتیک گفت که دلیل عدم حمله به سوریه این بود که آقای جیمز کلپر، مدیر آن زمان امور اطلاعاتی آمریکا، به ایشان گفته بود که اثبات اینکه دولت سوریه مرتکب این جنایت شده کار آسانی نیست.
در ۹سپتامبر ۲۰۱۳یک گزارش و تحلیل محرمانه سرویس جاسوسی آلمان افشا شدکه بر طبق آن رژیم آقای اسد فرمان حملات ماه اوت را نداده بود. شنود مکالمات تلفنی بین آقای اسد و فرماندهان نظامی ارتش سوریه نشان داده بود که آقای اسد دستور داده بود حمله شیمیأیی انجام نشود. در ۱۴سپتامبر ۲۰۱۳روسیه و آمریکا توافق کردندکه دولت سوریه تمامی سلاح‌های شیمیأیی خودرا تحویل جامعه بین المللی دهد تا نابود شوند. شورای امنیت سازمان ملل نیز قطعنامه شماره ۲۱۱۸را به اتفاق آرا در حمایت از این توافق صادر کرد. اولین محموله شیمیأیی ارتش سوریه در ۷ژانویه ۲۰۱۴ تحویل جامعه بین المللی شد، و آخرین محموله در در ۲۳ماه جون ۲۰۱۴.
در ۲۳دسامبر ۲۰۱۳آقای سیمور هرش، یکی از مهمترین روزنامه نگاران آمریکا که بسیاری از جنایات ارتش آمریکا در گذشته، از کشتار می‌‌لای در ویتنام تا شکنجه عراقی‌ها در زندان ابوقریب در عراق را گزارش داده بود فاش نمود که، „در چند ماه قبل از حملات [شیمیأیی ماه اوت] سازمان‌های جاسوسی آمریکا گزارش‌های فوق محرمانه داشتند که در آنها گفته شده بود جبهه نصرت، شاخه القأعده در سوریه، طرز تولید گاز سرین به مقدار زیاد را آموخته بود. وقتی آن حملات [در ماه اوت] اتفاق افتاد، نصرت باید [دستکم] یکی از مظنونین میبود، ولی دولت [آقای اوباما] اطلاعات را طوری دست چین کرده بود که حمله به ارتش سوریه توجیه شده باشد.“
حملات شیمیأیی که در ماه اوت ۲۰۱۳متوقف شده بودند، با یک حمله در ۱۰آوریل ۲۰۱۴در منطقه اشرفیه صحنايادر جنوب سوریه از سر گرفته شدند، و تا ۳۰اوت ۲۰۱۴ادامه یافتند. در ۱۷آوریل ۲۰۱۴آقای هرش مقاله دوم خودرا درباره این موضوع منتشر کرد، که در آن این چنین گزارش داد، „سرویس جاسوسی بریتانیا نمونه‌ای از گاز سرین که در حملات ۲۱اوت ۲۰۱۳استفاده شده بود بدست آورد، و تجزیه و تحلیل آن نمونه نشان داد که با آنچه که [جامعه بین المللی] درباره گاز سرین ارتش سوریه میداند توافق ندارد.“ آقای هرش همچنین نوشت که یک مقام ارشد دستگاه اطلاعاتی آمریکا به ایشان گفته بود، „ما میدانستیم که برخی از مقامات دولت ترکیه معتقدند که میتوانند بشار اسد را از سوریه با یک حمله با گاز سرین در آنجا خارج کنند.“
در ۱۵فوریه ۲۰۱۵حملات شیمیأیی با یک حمله در داریااز سر گرفته شد. در آن زمان داریا در کنترل ارتش سوریه بود. چرا ارتشی که کنترل یک منطقه را به عهده دارد، باید به همان منطقه با سلاح شیمیأیی حمله کند؟ این حملات تا ۲۱اوت ۲۰۱۵ادامه یافتند. سازمان منع گسترش سلاح‌های شیمیأیی پس از آخرین حمله در ۲۱اوت اعلام کرد که آن حمله را داعش انجام داده بود.
در ۲۱ماه مه ۲۰۱۵گزارش شد که، „بر طبق کیفرنامه یک دادستان ترکیه و همچنین شهادت ژاندارم‌های ترکیه، دستگاه جاسوسی آن کشور در سال‌های ۲۰۱۳و ۲۰۱۴کمک کرده بود تا گاز سرین به مناطق تحت کنترل نیروهای اپوزیسیون در داخل سوریه حمل شود.“ گزارش‌های آقای هرش نیز در اکتبر ۲۰۱۵تأیید شد: در یک کنفرانس مطبوعاتی در استانبول دو عضو پارلمان ترکیه اعلام کردندکه نوارهای شنود شده و مدارک دیگری را دارند که نشان میدهند دولت ترکیه گاز سرین به سوریه فرستاده بود. این گزارش نه تنها گزارشات آقای هرش را تأیید میکرد، بلکه تأیید گزارش ذکر شده ماه مه ۲۰۱۵نیز بود. به عبارت دیگر، ترکیه، یکی از مهمترین متحدان غرب و عضو پیمان ناتو نقش اصلی را در حمل سلاح‌های شیمیأیی به سوریه داشت. حمایت ارتش ترکیه از به اصطلاح „ارتش آزاد سوریه“ — که در حمله اخیر ترکیه به شهتر عفرین مهمترین نقش را داشت، و بنا بر این باید پرسید این چگونه ارتش سوریه‌ای میباشد که هموطنان عرب و کرد خودرا میکشد — و همچنین جبهه نصرت آنقدر آشکار شده است که نیازی به توضیح ندارد.
در ۶نوامبر ۲۰۱۵سازمان منع گسترش سلاح‌های شیمیأیی در بیانیه‌ای اعلام کردکه „با حداکثر اطمینان“ اعلام می‌کند که داعش در تاریخ ۲۱اوت ۲۰۱۵از سلاح شیمیأیی استفاده کرده بود.
وبسایت معتبر هافینگتون پست در ۱۵فوریه سال ۲۰۱۶گزارش داد کهداعش سلاح شیمیأیی در سال ۲۰۱۵در عراق بکار برده بود. در یک مصاحبه با وبسایت چپگرای „الترنت“ آقای هرش اعلام کردکه خانم هیلری کلینتون اجازه انتقال اسلحه از لیبی به سوریه را صادر کرده بود. چندین گزارش حاکی از آن بود که این اسلحه‌ها شامل سلاح شیمیأیی نیز بودند، ولی این ادعا هیچگاه بطور مستقل تأیید نشد.
در ۴آوریل ۲۰۱۷یک حمله شیمیأیی در خان شیخون در استان ادلب اتفاق افتاد. دولت سوریه به شدت شرکت خود در آن حمله را تکذیب نمود، و وزارت دفاع روسیه نیز در تأیید این موضع دولت سوریه بیانیه‌ای را منتشر نمود. دولت سوریه ادعا نمودکه یک موشک ارتش آن به یک کارخانه تولید سلاح شیمیأیی تروریست‌ها بطور تصادفی برخورد کرده بود و باعث آزاد شدن مواد شیمیأیی شده بود. با این وجود، بدون تأیید و یا عدم تأیید مستقل ادعای دولت سوریه آقای ترامپ دستور حمله موشکی به سوریه را داد که در طی آن۵۹موشک به سوریه زده شد.
در ۲۵جون ۲۰۱۷آقای هرش مقاله‌ای را منتشر کردکه در آن منابع و اسنادی را ارائه نمود که نشان میداد دولت سوریه هیچ نقشی در حمله به خان شیخون نداشت. آقای هرش گزارش داد که بمبی در یک انبار که در آن مواد شیمیأیی نگهداری میشد منفجر شده بود و باعث آزاد کردن مواد شیمیأییشده بود.
در ۲فوریه ۲۰۱۸آقای جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا اعلام کردکه آمریکا شواهد و قرائنی ندارد که نشان دهد دولت سوریه از سلاح شیمیأیی استفاده کرده است. ایشان تاریخ زمانی که این گفته ایشان درباره آن صادق بود را ذکر نکرد، ولی این گفته دستکم نشان میداد که حمله در خان شیخون کار دولت سوریه نبوده است.
دروغ و اغراق درباره جنگ خونین سوریه و تکرار ادعا‌های محافل جنگ طلب
به اعتراف آقای جو بایدن معاون آقای اوباما در نطق خود در ماه اکتبر ۲۰۱۴در دانشگاه هاروارد، جنگ در سوریه را عربستان سعودی، قطر، امارات متحده، و ترکیه بین المللی نمودند. آقای بایدن همچنین گفتند که این چهار کشور از گروه‌های تروریستی در سوریه حمایت میکردند [و میکنند]. این اعتراف در ایمیل‌های محرمانه خانم کلینتنکه توسط ویکیلیکس افشا شد نیز وجود دارد، آنجا که میگوید „میدانیم که عربستان و قطر از گروه‌های تروریستی حمایت میکنند.“ به اعتراف آقای جان کریوزیر خارجه آمریکا در سپتامبر ۲۰۱۵روسیه فقط وقتی در سوریه مداخله نمود که دمشق در آستانه سقوط و کنترل توسط داعش بود. همانطور که مقاله بالا و منابع آن نشان میدهند، در استفاده از سلاح‌های شیمیأیی توسط گروه‌های تروریستی در سوریه، و کمک دولت ترکیه و دیگر متحدن آمریکا به آنها برای بدست آوردن اینگونه سلاح‌های جای تردید ندارد.
آیا دولت سوریه نیز از سلاح شیمیأیی استفاده نموده است؟ حقیقت این است که این امکان وجود دارد، و تا این جنگ خونین و خانمانسوز پایان نیابد، نمیتوان احتمال هیچ کاری را رد کرد. ولی‌دستکم از زمان ورود روسیه به جنگ سوریه و چرخش جنگ به سود دولت سوریه، رژیم آقای بشار اسد نیازی به استفاده از سلاح شیمیأیی ندارد. بخصوص در شرایطی که آقای ترامپ اعلام نمود که قصد دارد نیروهای آمریکا را از سوریه خارج کند، و ارتش سوریه در آستانه پیروزی کامل است، رژیم آقای بشار اسد چه سودی از استفاده از سلاح شیمیأیی میبرد، که فقط باعث تحریک آمریکا و طولانی تر شدن اقامت نیروهای آن در سوریه میشود. بر عکس، از خود سوال کنیم، اقامت طولانی تر آمریکا در سوریه و حمله آن به مواضع ارتش آن کشور به سود چه طرفی است، دولت سوریه، و یا گروه‌های مخالف و تروریست‌ها که بخوبی میدانند خروج آمریکا از سوریه شکست نهایی آنها را شتاب بسیار بیشتری میدهد؟
همانطور که آن اصطلاح معروف فارسی میگوید، „گور پدر رژیم بشار اسد و متحد ایرانی آن، نظام ولایت فقیه.“ برای امثال نگارنده آنچه که مهم است امنیت ملی ایران، یکپارچگی آن، و بقای آن برای آینده‌ای بهتر تحت لوای یک حکومت دمکراتیک است. ولی چه دوست داشته باشیم و چه نداشته باشیم، سرنوشت کشور در حال حاضر با سرنوشت تمامی خاورمیانه گره خورده است. به دلیل وجود همین ارتباط بین سرنوشت کشور و خاورمیانه نگارنده تکرار دروغ‌های جنگ طلبان درباره خاورمیانه، و بخصوص سوریه را، اگر خیانت ارزیابی نکند، جفای بزرگی به مردم و کشور میداند. به سلطنت طلبان و فرقه مجاهدین امیدی نیست. ولی آن بخش از اپوزیسیون که هنوز به دولت‌های خارجی وابسته نیست حداقل کاری که میتواند انجام دهد این است که دروغ‌ها و اغراق‌های جنگ طلبان را کلمه به کلمه تکرار نکند. اگر این بخش از اپوزیسیون برای مردم سوریه دلسوزی می‌کند، چرا در بیانیه‌های خود به جنایات عربستان، به بیش از ۲۰۰حمله ارتش اسرائیل به سوریه، و تجاوز ارتش ترکیه به شمال سوریه و کشتار مردم سوریه در عفرین اشاره‌ای نمیکند؟ دعوت شدن به همایش‌ها و کنفرانس‌های خارج از کشور، که هیچگونه نتیجه عملی برای مردم و ایران نخواهند داشت، و مطرح بودن مهمتر است، یا گفتن حقایق در باره جنایات تمامی طرف ها، نه فقط یک طرف، مخالفت با تجاوز‌های امپریالیستی، و دوری جستن از شارلاتانیسم آن بخش از ایرانیان خارج از کشور که به „امامزاده ترامپ،“ رئیس جمهور ضد ایران، ضد مهاجران، ضد مسلمانان، ضد زنان، و ضد مردم زحمتکش، دخیل بسته ا‌ند؟
کلام پایانی
ایران و خاورمیانه در بحرانی‌‌ترین شرایط در چند دهه گذشته بسر میبرند. با جنگ طلبان همصدا نشویم، چرا که، علیرغم ادعا‌های واهی برخی، امکان سوریه‌ای شدن ایران کاملا وجود دارد. اعتراض و مخالفت با سیاست‌های نظام ولایت فقیه، چه در ایران و چه در خاورمیانه، هیچگونه تضادی با همصدا نشدن با جنگ طلبان ندارد.
صفحه فیسبوک نگارنده